Kulisy wejścia Polski do NATO. „Clinton nie był przekonany”

Priorytetem dla USA były dobre relacje z Rosją. Kiedy w 1993 r. opowiadałem się za rozszerzeniem NATO, wszyscy w administracji Billa Clintona mnie nie znosili; ostatecznie zmienili zdanie, choć wymagało to wysiłku – wspomina w rozmowie z PAP Daniel Fried, były ambasador USA w Polsce. Ocenił, że gdyby nie ta decyzja, dziś mielibyśmy do czynienia nie z wojną na Ukrainie, ale z okupacją państw bałtyckich. Z perspektywy ćwierćwiecza p olskie członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim może wydawać się wynikiem dziejowej konieczności . Daniel Fried, jeden z kluczowych uczestników ówczesnych wydarzeń, przekonuje jednak, że po zakończeniu zimnej wojny waszyngtoński establishment wcale nie miał chęci rozszerzać NATO , zaś priorytetem było nie bezpieczeństwo, lecz przyjazne stosunki z otwierającą się na przemiany demokratyczne Rosją.

Akcesja Polski do NATO: Clinton nie był przekonany

– To (tj. akcesja Polski – przyp. red.) absolutnie nie było z góry przesądzone. W 1993 r. byłem w administracji (Billa Clintona – PAP) i zabiegałem o rozszerzenie NATO, i wszyscy mnie za to nie cierpieli. Bardzo niewielu było ludzi, którzy się za tym opowiadali, również w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego, ale to się zmieniło. To wymagało walki. Jestem starym biurokratą i nie byłem zainteresowany akademickimi debatami, byłem zainteresowany dotarciem, krok po kroku, tam, dokąd chciałem dojść – wspomina Fried, wówczas członek Rady Bezpieczeństwa Narodowego za prezydentury Clintona, a obecnie ekspert think tanku Atlantic Council.

Według niego na początku rządów administracji Billa Clintona konsensus w Waszyngtonie opierał się na przekonaniu, że rozszerzenie NATO niepotrzebnie podrażni Rosję, zaś priorytetem było utrzymanie Moskwy na demokratycznej ścieżce . Sama idea rozszerzenia NATO po tym, jak Zachód zwycięsko wyszedł z zimnej wojny, była z początku wręcz wyśmiewana, zaś argumenty wysuwane przez Polskę, że Rosja powróci do imperialnych tendencji, nie trafiały na podatny grunt.

Jak wspominał w 2018 r. strateg Pentagonu i analityk think tanku RAND Corporation Richard Kugler, jeden z polskich oficjeli wręcz ostrzegał wówczas, że jeśli Polska nie zostanie przyjęta do NATO, może być zmuszona starać się o własną broń jądrową. Choć sam Kugler nie pamięta nazwiska urzędnika – miał to być jeden z wiceministrów obrony – Fried przypuszcza, że może chodzić o obecnego szefa MSZ Radosława Sikorskiego , który w 1992 r. był wiceszefem MON w rządzie Jana Olszewskiego.

– Sikorski lubił naciskać na Amerykanów, ale ani on, ani jakikolwiek inny polski oficjel nie mówił mi tego w żaden poważny sposób – dodał Fried.

Były ambasador wspomina jednak, że polscy dyplomaci wkrótce potem „genialnie” dostosowali swój przekaz i argumenty do ówczesnego ducha czasu .

Fried: Polscy dyplomacie genialnie dostosowali swój przekaz

– W 1993 r. ich argument był taki, że owszem, Rosja teraz jest miła, ale nie będzie tak zawsze. Zwróci się znowu w stronę (odbudowy – przyp. red.) imperium, więc lepiej ruszyć z tym (tj. akcesją Polski do NATO – PAP) teraz, póki istnieje jeszcze okno do działania. Oczywiście mieli rację i ja to wiedziałem – opowiada Fried.

– Ale powiedziałem im wtedy – to byli (ówczesny wiceszef MSZ) Jerzy Koźmiński i (ówczesny szef MSZ) Andrzej Olechowski : „Wiem, że macie rację, ale to nas donikąd nie zaprowadzi. Administracja Clintona chce dobrze ułożyć się z Rosją , chcą dogadać się z (ówczesnym rosyjskim prezydentem Borisem) Jelcynem, chcą zainwestować w to wszystko, co tylko mogą. Ale są też skłonni rozszerzyć NATO w ramach tego procesu” – dodał.

– Wkrótce potem cała retoryka Polski zmieniła się, zaczęto mówić o zjednoczonej Europie i układaniu relacji z Rosją (...) Więc oni połączyli z nami siły i to było absolutnie błyskotliwe. Koźmiński był w tym geniuszem. Pomogło to, że po polskiej stronie był konsensus w tej kwestii, wszyscy to rozumieli: Kwaśniewski to rozumiał, Kaczyński to rozumiał – mówi ekspert.

Fried wspomina, że choć zmiana w podejściu Waszyngtonu nie dokonała się szybko, to już w 1994 r. zaczął „czuć, że zaczynamy wygrywać” . Przekonani zostali początkowi sceptycy, tacy jak ówczesny zastępca sekretarza stanu Strobe Talbott . Sam prezydent Clinton już wtedy miał zacząć zastanawiać się nie nad tym, czy Polska powinna przystąpić do NATO, lecz kiedy . Wśród urzędników, którzy w tym pomogli, byli m.in. ówczesny doradca ds. bezpieczeństwa narodowego Anthony Lake oraz ekspert RAND i późniejszy zastępca asystenta sekretarza stanu ds. europejskich Ron Asmus. W Senacie rolę w zbudowaniu koalicji zwolenników polskiej akcesji miał odegrać doradca Clintona ds. legislacyjnych Jeremy Rosner.

Fried wspomina, że swoją rolę odegrała w procesie również ówczesna pierwsza dama Hillary Clinton , z pomocą polskich i czeskich intelektualistów. W 1996 r. Clinton wraz z ówczesną ambasador USA przy ONZ (i późniejszą szefową dyplomacji USA) Madeleine Albright odbyła podróż do Polski i Czech. W Polsce spotkała się m.in. z redaktorem naczelnym „Tygodnika Powszechnego” Jerzym Turowiczem i z Czesławem Miłoszem , zaś w Czechach z Vaclavem Havlem.

Były ambasador USA w Polsce: Gdyby nie rozszerzenie NATO, Rosja okupowałaby państwa bałtyckie

– To był jej typ ludzi. A oni przekonywali ją o konieczności rozszerzenia NATO – opowiada Fried, który towarzyszył Clinton w podróży. Jak dodał, ówczesna żona prezydenta była na tyle zaangażowana w sprawę, że w przeddzień swojego wystąpienia w Pradze do późnej nocy sama pisała na nowo przygotowany wcześniej przez dyplomatę tekst jej przemówienia. W wystąpieniu poparła rozszerzenie Sojuszu.

Ostatecznie starania o przystąpienie Polski, Czech i Węgier do NATO zostały zwieńczone 12 marca 1999 r. ceremonią w bibliotece prezydenckiej twórcy NATO, Harry'ego Trumana , w jego rodzinnym miasteczku Independence w stanie Missouri.

Jak ocenia Fried, historia potwierdziła słuszność tego ruchu, bo gdyby nie to, Europa Środkowa byłaby obecnie w zupełnie innej sytuacji.

– Bogu dzięki, że to zrobiliśmy, bo gdyby nie rozszerzenie NATO, dzisiaj nie mielibyśmy do czynienia z wojną na Ukrainie, ale z okupacją państw bałtyckich , a być może Rosjanie najechaliby nawet Polskę, by zrobić sobie korytarz lądowy do Królewca – bo Polska byłaby wówczas sama, a Ukraina pod rosyjskim butem – ocenia dyplomata.